فرزاد بالو، محمد طاهری،
دوره 8، شماره 21 - ( 7-1400 )
چکیده
گفتارهایی که در مقالات شمس به‌هیئت نوشتار درآمده‌اند میراث ارزشمند ادبی و عرفانی محسوب می‌شوند که تاکنون از چشم‌اندازهای گوناگون نقد و نظریه‌های ادبی بررسی شده‌اند و دستاوردهای پژوهشی درخور تأملی از آنها به‌دست آمده است. در این پژوهش، با رویکردی نو، ذیل عنوان‌هایی چون ماهیت نشانه زبانی (دال و مدلول)، گفتارهایی درباب نشانه‌های غیرزبانی، تحلیل گفتارهایی از شمس برپایه رابطه هم‌نشینی و جانشینی در زبان، نقد نحوی و لغوی، و ترجیح گفتار بر نوشتار در مقالات شمس، در پرتو آرای زبان‌شناسی سوسور، نشان داده شده است که اگرچه شمس در زمینه زبان و مفردات آن نظریه و نظام زبان‌شناختی و نشانه‌شناختی منسجمی ارائه نداده است، با تأمل در گفتارهای او، میتوان تلقی زبان‌شناختی و نشانه‌شناختی او را در مواجهه با متون، سنت و پدیدارهای هستی مشاهده کرد که برای خوانندگان امروز شگفت‌آور است و به اثر او بُعد معاصریت میبخشد. در پژوهش حاضر به طرح و شرح این مهم پرداخته شده است.
حمید طاهری، مریم غفوریان،
دوره 8، شماره 22 - ( 12-1400 )
چکیده
سبکشناسی لایهای یکی از زیرمجموعه‌های سبکشناسی جدید بهشمار میآید. در سبکشناسی لایهای، با توجه به بافت موقعیتی کلانلایه، متن به خُردلایههایی تجزیه می‌شود و با بررسی خُردلایههای متنی و تشخیص ویژگیهای برجسته یا پربسامد، به مطالعه سبک پرداخته می‌شود. این نوع سبکشناسی را میتوان از دقیقترین روش‌های این علم بهشمار آورد. متن بررسی‌شده در پژوهش حاضر، دیوان حسین خوارزمی است که به‌دلیل اختلاف فراوان نسخه‌های خطی به‌دست‌آمده از دیوان خوارزمی، برای اثبات صحت انتساب شعرهای دیوان به شاعر، از سبکشناسی لایهای استفاده شده است. از روش پژوهش تحلیلی‌ـ‌‌توصیفی محمود فتوحی در کتاب سبکشناسی برای پیشبرد اهداف تحقیق استفاده شده و لایه واژگانی و ایدئولوژیکی دیوان خوارزمی تحلیل شده است. واژگان و ترکیبات ابیات واحد تحلیل سبک در نظر گرفته شده است. همین‌طور، مشخص شد که لایه واژگانی در کشف ایدئولوژی متن و تبیین روابط پنهان قدرت نیز مؤثر است. نگارندگان با رویکردی انتقادی به نسخه‌ها نگریستهاند. در لایه واژگان، ابتدا مطابق دیدگاه نشانهشناسان، واژهها به رمزگانهای ساختاری و فرآیندی تقسیم شده و سپس شاخصها، نشانداری واژگان و کلمات تکراری بهمثابه مؤلفه‌های سبکی مطرح شده است. از نگاه سبکشناسی لایهای (واژگانی و بلاغی) و ایدئولوژیک، همه نسخه‌های به‌دست‌آمده از دیوان همخوانی دارند و اصالت و اختصاصشان به حسین خوارزمی اثبات می‌شود. جدول شاخصها، اعم از اعلام، القاب، تواریخ، ماده‌تاریخ‌ها، مکانها و... این نظر را بیشتر تقویت می‌کند. نتایج حاکی از آن است که در میان رمزگانها، نهاد دین بسامد بالایی دارد. رمزگانهای فرآیندی، از پیوند و کارکرد هماهنگ دین و حکومت ازیک‌طرف و غلبه و نفوذ دین و فرهنگ بر حکومت و مستندکردن قدرت به دین ازسوی‌دیگر سرچشمه می‌گیرد. این رمزگان، با اندیشه و تفکر خوارزمی تناسب بسیار دارد. به‌مناسبت موضوع، بیشترین بسامد واژهها مربوط به نهاد عشق و عرفان است. بسامد موضوعات این رمزگانها در همه نسخه‌های موجود، تقریباً به یک اندازه است که مؤید صحت انتساب همه نسخه‌های خطی به خوارزمی است.
