دهخدا از برجسته‌ترین چهره­های فرهنگ و ادب این مرز و بوم است که علاوه بر عرصه­های سیاست، روزنامه‌نگاری، پژوهش و تألیف، در نویسندگی و شاعری نیز نقش مهمی ایفا کرده است. او متعلّق به روزگار پرفراز و نشیبی است که جامعه ایرانی رویدادهای مهمی چون نهضت مشروطیت، جنگ‌های جهانی اوّل و دوم، استبداد رضاخانی و ملّی‌شدن صنعت نفت را پس پشت نهاده است. وی به‌عنوان پژوهشگری آگاه به مسائل سیاسی و نویسنده­ای دارای ذوق شاعری بر وقایع اثر گذاشته یا از آن‌ها تأثیر پذیرفته است. بعضی از این وقایع در اشعار باقی‌مانده او بازتابی درخور تأمّل یافته که دقت در آن‌ها مبین اهمیت واقعه و نظر دهخدا درباره آن است؛ در این گفتار سعی می­شود ضمن توضیح مختصری درباره زندگانی، آثار، خدمات فرهنگی و قدرت شاعری دهخدا، بازتاب این وقایع بر سروده‌هایش با روش تحلیلی ـ توصیفی نشان داده شود. بدیهی است نقد و ارزیابی عملکرد اشخاصی‌ که ‌به بهانه­ای از آن‌ها نام برده می­شود هدف این مقاله نبوده و مجالی درخور می­طلبد. حاصل این پژوهش عرضه شناختی تازه از دهخدا در عرصه سیاست و نمایش اتفاقات مهمی است که ذهن او را به خود مشغول داشته و گذر زمان بر اهمیت آن‌ها صحه گذاشته است.