سامانه نشریات علمی

---

مهم ترین عامل در رخداد سیلاب های مخرب، وقوع بارش های سنگین است. نظر به اهمیت این مخاطره اقلیمی و اثرات زیانبار آن در محیط طبیعی و اجتماعی، هدف این پژوهش، بررسی تغییرات زمانی – مکانی بارش های فرین و مشخص ساختن سهم این بارش ها از بارش سالانه در پهنه غرب ایران می باشد. بدین منظور از داده های بارش روزانه 823 ایستگاه سینوپتیک، اقلیم شناسی و باران سنجی در بازه زمانی 01/01/1965 تا 30/12/2016 (18993 روز) استفاده شده است. این داده ها به روش کریجینگ بر روی گستره غرب ایران در شبکه ای منظم به ابعاد 6×6 کیلومتر میانیابی گردید و نهایتا، ماتریسی با ابعاد 6410×18993، حاصل شد. برای هر پیکسل و به ازای هر روز از سال، آستانه صدک 95 جهت شناسایی روزهای بارشی فرین به کار گرفته شد. نتایج نشان داد که با افزایش عرض جغرافیایی در پهنه مورد مطالعه، از مجموع بارش های فرین و همین طور، از نسبت سهم آن ها از بارش سالانه کاسته می شود. بارش های فرین حداقل 10 و حداکثر 31 درصد از بارش های سالانه را در گستره غرب ایران تشکیل می دهند که مقادیر حداقل آن بر منطقه آذربایجان و مقادیر حداکثر بر جنوب استان های ایلام و لرستان منطبق می باشد. به کارگیری رگرسیون خطی به روش کمترین مربعات خطا، برای بررسی روند مجموع بارش های فرین، نشان از وجود روند منفی در حدود 75 درصد از منطقه و روند مثبت در حدود 25 درصد از پهنه غرب ایران است. از این میان، در نزدیک به 44 درصد از پهنه، روند ها در سطح اطمینان 95 درصد معنادار بودند. روند سهم بارش های فرین از مجموع بارش سالانه، مشخص ساخت، در حدود 60 درصد از منطقه، نسبت این بارش ها در حال افزایش و در نزدیک به 40 درصد رو به کاهش می باشد که با توجه به سطح معناداری 95 درصد، 30 درصد از روند سهم بارش های فرین در بارش سالانه، معنادار شناخته شدند.
 

---

تامین منابع آب توسط برف در حوضه­های کوهستانی بعلت خاصیت تاخیر در ایجاد رواناب، ضروری است. بنابراین شبیه­سازی رواناب ناشی از ذوب برف و تغییرات فصلی پوشش آن در مدیریت منابع آب بسیار اهمیت دارد. در این مطالعه، به­منظور برآورد رواناب حاصل از ذوب برف در حوضۀ گاماسیاب، نخست سطح پوشش برف برای سال­های آبی 95 الی 97 با استفاده از تصاویر روزانۀ ماهوارۀ ترا- مودیس با تفکیک مکانی 1 کیلومتر از طریق سامانه گوگل ارث انجین استخراج شد. سپس در محیط نرم­افزارGIS ، مشخصات فیزیوگرافی حوضه به­دست آمد. در مرحلۀ بعد، با واردکردن داده­های پوشش برف، متغیرهای هواشناختی و شاخص­های لازم به مدلSRM ، رواناب ناشی از ذوب برف شبیه­سازی شد. در این شبیه­سازی سال 95-96 برای واسنجی و سال 96-97 جهت اعتبارسنجی مدل در نظر گرفته شد. نتایج نشان داد که، سهم جریان رودخانه از ذوب برف در ماه­های اسفند و فروردین­ماه چشمگیر است، ولی با افزایش درجه­حرارت هوا در اردیبهشت­ماه، سهم باران در جریان پررنگ­تر می­شود. همچنین نتایج شبیه­سازی بیانگر دقت بالای این مدل می­باشد، به­طوری که ضریب تعیین (R²) برای سال­های آبی 95-96 الی 96-97 به ترتیب معادل 93/0 و 9/0 و درصد خطای حجمی آن نیز به ترتیب  (D_V) 3/0 و 33/3 به­دست آمد.

---

دو پارامتر مهمی که در اقلیم هر منطقه بلاواسطه تاثیرگذار می­باشند، دما و بارش می­باشند که تغییرات آن­ها در زمینه­ های مختلف از جمله کشاورزی، انرژی، گردشگری و ... تاثیرگذار است.  هدف این مطالعه بررسی تغییرات دما و بارش در سه ایستگاه­ منتخب و شاخص حوضه آبریز سیمره می­باشد. برای این منظور از مدل­ها و سناریوهای گردش عمومی جو از سری مدل­های CMIP5 تحت دو سناریوی RCP45 و RCP85 که با مدل آماری LARS-WG ریزمقیاس شدند، استفاده شد. سپس برای بررسی عدم قطعیت مدل­ها و سناریوها، از طریق مقایسه خروجی مدل­ها در دوره آتی (2040-2021)، با دوره پایه (2010-1980)، به­­صورت ماهیانه توسط شاخص­های آماری ضریب تعیین (R2) و خطای جذر میانگین مربعات (RMSE)، بهترین مدل و سناریو برای تولید داده­های دما و بارش دوره آتی انتخاب شد. در نتیجه برای تولید پارامتر دمای حداقل و حداکثر از مدل HADGEM-2 تحت سناریوی PRC4.5 و برای تولید پارامتر بارش از همان مدل تحت سناریوی PRC 8.5 استفاده شد. نتایج این مطالعه نشان داد که بارش دوره آتی به طور متوسط در سطح حوضه حدود    5/4 % کاهش خواهد یافت در حالی که دمای حداقل 5/1 درجه سانتیگراد و دمای حداکثر 17/2 درجه سانتیگراد افزایش خواهد یافت که بیشترین افزایش مربوط به ما­ه­های گرم سال می­باشد. نکته قابل توجه بر هم خوردن توزیع زمانی بارش و افزایش دما است که احتمالاً بیشتر از کاهش بارش تبعات منفی خواهد داشت.

---

توفان‌های گردوغبار یکی از بارزترین مخاطرات طبیعی مناطق خشک و نیمه خشک جهان است که هر ساله خسارات جبران ناپذیری را به بخش‌های مختلف وارد می‌کند. به دلیل افزایش توفان‌های گردوغبار در استان کرمان و مناطق کویری و بیابانی کشور، انجام پژوهشی به منظور شناسایی الگوهای همدیدی منجر به گردوغبار و تعیین خاستگاه و انتقال و انتشار این پدیده ضروری است. لذا در این پژوهش شرایط و منشاء شکل‌گیری توفان‌های گردوغبار در دوره آماری 2000 تا 2023  با استفاده از روش‌های همدیدی و سنجش از دوری مورد بررسی قرار گرفت. بدین منظور از مدل HYSPLIT برای ردیابی مسیر باد و از روش‌های تحلیل عاملی و خوشه‌ای برای شناسایی الگوهای همدیدی منجر به گردوغبار استفاده شد و در نهایت خاستگاه عمده‌ گردوغبار‌های استان کرمان تعیین شد. نتایج نشان داد که 63 درصد توفان‌های این استان منشاء داخلی و 37 درصد منشاء خارج از کشور دارند و سه الگوی جوی در گردوغبارهای استان کرمان موثرند که شامل الگوی هم شارش دو سامانه کم‌فشار و پرفشار، الگوی کم ارتفاع بریده و پرفشار سیبری و الگوی گرادیان فشار و هسته سرعت باد هستند. مدل‌سازی مسیرهای انتقال و انتشار گردوغبار نیز نشان داد که بیشترین فراوانی گردوغبار خارجی با 60 درصد از شبه جزیره عربستان به منطقه منتقل می‌شود و بیشترین میزان انتشار گردوغبار از استان کرمان نیز در مسیر جنوبی با 55 درصد است که سواحل مکران و دریای عمان را تحت تأثیر قرار می‌دهد. بررسی خاستگاه گردوغبارها نیز نشان داد که مناطق بیابانی کشورهای عربستان سعودی، عراق، سوریه و اردن و بیابان‌های شمال آفریقا و همچنین منابع داخلی شامل تالاب خشکیده جازموریان، کویر لوت، منطقه هامون و صحرای طبس بیشترین سهم را در گردوغبارهای استان کرمان دارند.

 

---

چکیده
در این مطالعه تبخیر- تعرّق پتانسیل گیاه مرجع (ET₀) با روش پنمن- مانتیث (فائو 56) برای پنج ایستگاه‌ منتخب در دامنه‌های جنوبی کوه البرز محاسبه شد.ابتدا روند تغییرات ET₀ سالانه ایستگاه­ها با آزمون ناپارامتری من-کندال تحلیل گردید وسپس تجزیه به عامل­ها برای تعیین اثر نسبی متغیرهای اقلیمی روی ET₀ هر ایستگاه انجام شد. از ماتریس همبستگی هفت متغیر اقلیمی به­عنوان ماتریس مشابهت استفاده شد. برای هر ایستگاه دو عامل اول انتخاب و ضرایب عامل­ها محاسبه شد. نتایج نشان داد که کمترین مقدار ET₀ سالانه در ایستگاه اردبیل (800 تا 1100 میلیمتر) و بیشترین آن درایستگاه سبزوار (1200 تا 1700 میلیمتر) بود. می­ باشد. بیشترین آماره Z در ET₀ سالانه ایستگاه تهران برابر با 46/4 بود. ایستگاه­ قزوین با داشتن آمارهZ  معادل با 24/4 در ردیف­ دوم قرار داشت. شیب خط روند  ET₀در همه ایستگاه­ها (به­جز زنجان) صعودی و تند­ترین آن­ها متعلق به ایستگاه­های سمنان و تهران به­ترتیب با شیب­های 31/5 و 27/5 بود. تجزیه به عامل­ها نشان داد که دو مولفه نخست واریانسی در اغلب ایستگاه­ها واریانس قابل توجهی از داده ها را در بر دارد. درایستگاه تهران 65/86 درصد واریانس با دو عامل نخست توجیه می­شود. بیشترین ضریب عامل اول در همه ایستگاه­ها (به­جز سمنان) حداکثر درجه حرارت هوا، و بیشترین ضریب عامل دوم، سرعت باد در ارتفاع ده متری است. براساس ضریب عامل اول، در اکثر ایستگاه­ها، متغیرهای مهم تاثیر گذار روی ET₀ شامل حداکثر درجه حرارت هوا، حداقل درجه حرارت هوا و ساعات آفتابی می­باشند. براساس ضریب عامل دوم، سرعت باد مهم­ترین متغیر موثر بر ET₀در اکثر ایستگاه­ها بوده است.